Dorpsplan

‘Je kunt hier met elkaar wat bepalen.’

Belangenvereniging Leefbaar Kinderdijk houdt drie online sessies met inwoners over de toekomst van het dorp

Er gebeurt veel in en rond Kinderdijk. Voorzieningen dreigen te verdwijnen omdat ze niet rendabel geëxploiteerd kunnen worden. Er is een woningtekort, zeker voor ouderen en starters. Het klimaat speelt parten: soms is er sprake van wateroverlast, terwijl tegelijkertijd dijken scheuren door droogte. De toeristenstroom wordt alsmaar groter. En het verkeer in de Molenstraat zorgt voor overlast en een gevoel van onveiligheid.

Tijd om eens goed na te denken over de komende jaren. In drie online-sessies praten inwoners van Kinderdijk over het heden en de toekomst van het dorp. Wat is waardevol en moet behouden blijven? Wat kan en moet beter? Hoe ziet Kinderdijk er over tien jaar uit? Welke dromen hebben we?

Dit stuk is een weerslag van de drie sessies. Het dient als aanzet tot een bredere discussie over de toekomst van Kinderdijk en uiteindelijk tot het Dorpsplan 2021 – 2031. Dat plan verbeeldt de dromen van de inwoners van Kinderdijk en het vormt de basis voor gesprekken die de Belangenvereniging Leefbaarheid Kinderdijk zal voeren met de gemeente Molenlanden, de provincie, de Swek, het Waterschap en andere partijen die betrokken of leidend zijn bij de inrichting van de toekomst van Kinderdijk.

Een dorpsplan? Wat kun je daarmee?
Een voorbeeld: Ritthem

Een dorpsplan kan leiden tot positieve verandering in het dorp. Dat toont Ritthem, waar inwoners met zo’n plan dromen hebben gerealiseerd.

Ritthem is een dorp tussen Vlissingen en Vlissingen-Oost (het haven- of zogenoemde Sloegebied). Er wonen iets meer dan 500 mensen. Die zagen dik tien jaar geleden dat problemen ferm de kop opstaken en het leefklimaat bedreigden. Uitbreiding van het Sloegebied en dus meer bedrijvigheid bij en in het dorp. Vergrijzing. Nauwelijks voorzieningen. Een basisschool met slechts 39 leerlingen. Een dorpshuis dat op omvallen stond. Er moest een plan komen om het tij te keren. Zo ontstond het Dorpsplan 2009 – 2019.

Christel Klapwijk was nauw betrokken bij het maken van dat plan. ‘We wilden het schrijven met inspraak van alle inwoners. We hebben daarom een enquête gemaakt en die persoonlijk bij ieder huishouden in het dorp afgegeven en twee weken later weer opgehaald. De respons was hoog: 81%.

Wat bleek: mensen vonden het belangrijk om in Ritthem te wonen en er te blijven wonen. Ook de jongeren. Maar dat kon niet. Er waren geen woningen beschikbaar. Er moesten dus starterswoningen komen en ook woningen voor ouderen zodat er doorstroom zou komen.

Christel: ‘Het dorpsplan hielp heel erg in gesprekken met de gemeente. Het plan schetste een beeld van wat er speelde, waar mensen zich zorgen over maakten.’

Niet alle bedreigingen konden worden afgewend. ‘Uitbreiding van het Sloegebied hebben we niet kunnen tegengehouden. De basisschool verdween en winkels zijn er niet gekomen. Maar, op de plek van oude basisschool komen nu 2 koopwoningen en 4 levensloopwoningen. En op andere plekken komen ook woningen. Kleinschalig, maar toch.
‘En we hebben het oude Dorpshuis nieuw leven ingeblazen. Het gebouw was Spartaans, niet gezellig. Een echtpaar heeft het gekocht en er een theater in gemaakt. Dat is in Ritthem en verre omstreken vrij bekend en zelfs beroemd geworden. Dat geeft bedrijvigheid in dorp. Dat heeft heel goed uitgepakt.’

Wat is Kinderdijk?

Voordat we kunnen dromen over de toekomst, is het goed om duidelijk te hebben wat Kinderdijk op dit moment is voor de inwoners. Stel, je loopt met een nieuwe vriend of vriendin door Kinderdijk, waar loop je langs en vertel je een verhaal over?

De deelnemers aan de sessies kwamen met deze steekwoorden:

De speeltuin
Natuurlijk is het verleidelijk om te vertellen over de molens. Over de geschiedenis, de mensen die er wonen. Toch wordt net zo makkelijk een verhaal verteld over de speeltuin, die groene, veilige oase midden in het dorp. Het is opgezet en wordt beheerd door inwoners. ‘Ik vertel over de buren die er alles in de gaten houden.’
‘In de speeltuin zorgt iedereen voor elkaar.’
‘Ik ontmoet ook mensen in de speeltuin.’
‘Dat komt omdat de speeltuin geen doel is, maar een middel. Daar klus je samen, organiseer je een lampionnenoptocht. De een gaat naar de kerk, de ander naar voetbal, maar iedereen gaat naar de speeltuin.’
‘Ik heb geen kinderen in de speeltuin gehad. Maar ik heb wel het gevoel: het hoort bij het dorp, dus ook bij mij.’

Ruimte
Ook de ruimte in en om Kinderdijk wordt geroemd. De weidse uitzichten over de boezems en de rivier. De grote stukken groen waar je als kind heerlijk kunt spelen. Waarom wens je ieder kind toe om op te groeien in Kinderdijk?
‘Ik heb een stoere dochter van vier die een echte Kinderdijker wordt. Ze gaat het groen in om te ravotten. Er wordt mij vanuit Rotterdam vaak gevraagd: is dat allemaal wel veilig? Ja hoor, zeg ik dan oprecht. Mijn dochter loopt gewoon alleen buiten rond.’ Dat kan, omdat het dorp klein is en iedereen dus op elkaar kan letten. En er is ruimte. Dat geeft een veilig gevoel.
Op elkaar letten is in Kinderdijk een vanzelfsprekendheid. Hier betekent dat: voor elkaar zorgen. Want iedereen laat elkaar in zijn waarde. ‘Niemand is onder de indruk van de grootte van je huis. Je hoeft hier niet dik te doen. Dat maakt geen indruk. Dat zit hier in Kinderdijk bij iedereen.’
Respect hebben voor elkaar en je omgeving krijg je in Kinderdijk al van jongs af aan mee. ‘Kleine kinderen leren omgaan met oudere kinderen. Want ze spelen allemaal met elkaar. Dat komt ook door de breedte van aanbod. Het kan niet anders.’
‘Kinderen van Kinderdijk hebben eigen verantwoordelijkheid. Ze geven bijvoorbeeld allemaal om de speeltuin. Ook als ze 13 of 14 zijn zorgen ze ervoor.’
‘Ik was altijd heel erg trots als ik zag hoeveel schade er op oudjaar was aangericht: nul. Er is een groot eigenaarschap van het dorp. Daarbij speelt mee dat je elkaar kent: je gaat je eigen huis niet slopen.’

Kinderdijk volgens Wendy Meulenkamp
Wat is kenmerkend aan Kinderdijk? Volgens Wendy Meulenkamp kunnen we dat in vijf onderdelen opsplitsen: de kerk, het dijklint, de scheepswerven, de Schanspolder en de molenbewoners. Ze ziet bedreigingen en kansen voor het dorp.

De kerk
Duidelijk. Die is vanaf overal zichtbaar.

Het dijklint
Karakteristiek voor Kinderdijk is de bebouwing langs de Lekdijk. De lintbebouwing bestaat uit karaktervolle, lage gebouwen, vaak met diepe tuinen. Elk gebouw heeft een eigen uitstraling. De gebouwen zijn bepalend voor het straatbeeld en maken onderdeel uit van het verleden. Langs het lint heb je veel doorkijkjes naar het ruime landschap achter de panden.

Scheepswerven
De scheepswerven (IHC en voorgangers) hebben het beeld van het dijklint bepaald. Heel veel panden zijn gebouwd voor directeuren en medewerkers van de werven. Ook voor de Spanjaarden die werden ingevlogen om hier te werken.
De scheepsindustrie zelf is heel erg gezichtsbepalend. De gebouwen zijn nog zichtbaarder dan de molens.

Schanspolder
In de wijk woon je collectief, samen. Er zijn altijd veel mensen op straat. Dat kan, omdat het verkeer er relatief rustig is. Hier vind je de speeltuin en de moestuin.

Molenbewoners
Dit is een eigen groep die woont op het gebied van de Swek of het Waterschap. De molens staan in beschermd dorpsgezicht, want de boezems zijn beschermd dorpsgezicht.

Bedreigingen
Loopt het niet een beetje uit de hand met het aantal (verkeers)borden in het dorp? Je wordt via een bord soms zelfs in het Chinees aangesproken.
Wat ook toeneemt: het aantal woningen dat B&B wordt. Dat is zorgelijk. Later we ervoor zorgen dat het dorpslint met authentieke bebouwing zo blijft.

Kansen
Bij de aankomst van de pont staan containers en een wachthuisje. Dat is niet aantrekkelijk, maar het kan eenvoudig aantrekkelijker worden.
Het De Joode-terrein komt vrij. Kunnen we daar als dorp iets mee?

Samen
Wat ik mooi vind aan Kinderdijk: je kunt met elkaar nog wat bepalen. Je kunt meedenken en meedoen. Kijk naar de speeltuin en de moestuin.

Dromen
Hoe ziet Kinderdijk er over tien jaar uit? Waar dromen we van? Wat moet blijven, wat moet er komen, wat mag weg?
Er blijkt een vanzelfsprekende behoefte te zijn om te ontmoeten. Dat woord komt regelmatig terug. De Kinderdijker wil in contact zijn met dorpsgenoten. Niet zo vreemd dat een dorpshuis hoog op het wensenlijstje staat.

Dorpshuis
Het dorp heeft behoefte aan een plek à la De Klok. Een huiskamer waar je een bakje koffie kunt drinken, kunt vergaderen en elkaar kunt ontmoeten. En nog veel meer. Waarom kan het ook geen ruimte bieden voor een school voor de allerjongsten? Er kan ook een bioscoop of een theater in. Het dorp kan het opzetten, net zoals de speeltuin is opgezet. Met steun van fondsen en een ondernemer die het uitbaat.

Wonen
Eenmaal Kinderdijker, altijd Kinderdijker. Jongeren komen regelmatig terug in het dorp. Ouderen hebben grote moeite om er weg te moeten. Voor beide groepen zouden meer mogelijkheden moeten zijn om zich er (weer) te vestigen of om er te blijven. Is er wel voldoende betaalbare woonruimte voor starters op de koopmarkt of huurders op de (sociale) woningmarkt. Moet er geen voorziening komen voor ouderen met een zorgbehoefte?
De woon-toekomst ziet er zorgelijk uit. Volgens de huidige plannen van de ontwikkeling van het gebied zouden minstens elf woningen uit het dorp verdwijnen. Die woningen behouden, is al een stap in de goede richting. En ervoor zorgen dat een woning als woning behouden blijft en bijvoorbeeld geen B&B wordt.
Ook over de molens zijn zorgen. Een molen die leegkomt, wordt van oudsher automatisch weer bewoond. Dat moet wel zo blijven, vindt het dorp: ‘De molens zijn niet van de toeristen, die zijn van ons.’

Toerisme
Er is een haat-liefdeverhouding met toeristen. Wat heeft het dorp eigenlijk aan ze? Ze komen nauwelijks in Kinderdijk want ze worden zoveel mogelijk in het molengebied opgevangen en gehouden. Daar profiteert het dorp dus niet van. Tegelijk zorgen ze wel voor overlast doordat ze in groten getale door de Molenstraat rijden.
De inwoners vrezen dat de balans de verkeerde kant op slaat. ‘Het wordt grootser en grootser. Het lijkt alsof wij daar als dorpelingen geen invloed op kunnen uitoefenen.’
‘Kunnen we nog wat inbrengen om Kinderdijk te laten bestaan zoals het is?’
Toch, toerisme is niet verkeerd. ‘Zeker niet als het je wat oplevert. Doordat je contact krijgt met een Fin of Amerikaan in het dorpshuis of het café.’

Bereikbaarheid
Met het toenemende verkeer over de Molenstraat is het grootste pijnpunt genoemd als het over bereikbaarheid gaat. De straat is de enige doorgaande route. Gebeurt er een ongeluk, dan staat meteen alles vast. Omrijden kan, maar duurt minstens drie kwartier.
Het verkeer in de Molenstraat rijdt vaak ook te hard. En er is veel zwaar verkeer: vracht en bussen. Dat leidt tot overlast voor bewoners aan de Molenstraat. Vooral in geluid en trillingen.
Meer asfalt aanleggen? Dat vindt niemand een optie. Een metrolijn naar Rotterdam dan? Misschien moet eerst het huidige OV optimaler worden. De tijdschema’s van bus en waterbus wekken wrevel op. Ze beginnen ’s ochtends te laat en houden ’s avonds te vroeg op.

Hoe het ook kan
In Gent hebben bewoners aan een drukke straat het heft in handen genomen en toveren ze een paar keer per jaar de openbare weg om tot Leefstraat. Er gaan stoelen en tafels naar buiten, en speeltoestellen en parasols. De bewoners parkeren hun auto allemaal ergens anders in de stad. ‘Wij gebruiken de straat niet voor auto’s, maar om te leven.’ Auto’s die door de straat moeten, worden zo vanzelf gemaand om langzaam te rijden. ‘Ik kan nu met een gerust hart mijn kinderen buiten laten.’
De Leefstraat verhoogt de leefbaarheid en het gevoel van welzijn. ‘Als je van je werk komt, heb je meteen het gevoel dat je op vakantie bent.’ De buurt is ook meer tot elkaar gekomen. ‘Wij hebben elkaar tijdens de periode van de Leefstraat beter leren kennen. Ouderen, jongeren, iedereen komt buiten. Het is de beste straat van Gent.’

Kan zoiets ook met de Molenstraat? Kunnen we de straat weer van ons maken en niet van de auto’s? ‘Doen we dat niet al in de Schanspolder?’ vraagt iemand zich af. ‘Dan zou het toch ook kunnen in de Molenstraat?’ zegt iemand anders. ‘Je trekt er ook toeristen mee het dorp in.’
Is een echt centrum van het dorp niet een oplossing, vraagt iemand zich af. Zou het gebied rond De Klok daar niet geschikt voor zijn? Zeker gezien de geschiedenis van het gebouw en de ligging. Zo’n centrum zorgt er misschien voor dat het verkeer langzamer door het dorp gaat rijden.
Dat er iets moet gebeuren met de Molenstraat, daar is iedereen het wel over eens. ‘Bij mij is al een paar keer een spiegel van mijn auto gereden.’
Is wegverbreding een optie? Het wordt beter gevonden om een stuk van het trottoir op te offeren voor meer parkeerplaats. Dat zou schade aan auto’s moeten voorkomen.
En de snelheid, kan die omlaag? Zeker voor zwaar verkeer zou dat behoorlijk wat overlast schelen. ‘Ik zie in dorpen om ons heen overal 30 km-borden. Dat kan hier toch ook?’ Rood asfalt wordt ook genoemd als optie. Waarom niet andersom gedacht, zegt iemand, en zwaar verkeer weren uit het dorp.

Veerdam
Ook het verkeer op de Veerdam baart zorgen. Sinds er een nieuw pont in gebruik is, kan er hoger en dus zwaarder vrachtverkeer door de straat. De gemeente deelt de zorg en bekijkt wat er gedaan kan worden. Een deelnemer aan de sessies heeft al een suggestie: ‘In andere plaatsen maken ze straten tot fietsstraat waar je ook met de auto over mag. Kan dat ook niet met de Veerdam.’

Hoe duurzaam is Kinderdijk?
Ons leefplezier wordt voor een deel bepaald door het klimaat. Extreem warme of natte periodes hebben zijn weerslag op ons humeur. En die periodes lijken steeds vaker voor te komen.
Wat merk jij aan het veranderende klimaat in Kinderdijk?

Te nat en te droog
Kinderdijk heeft een steeds groter probleem met water. Periodes van overdadige neerslag worden afgewisseld met periodes van grote droogte. De Schanspolder merkt dat. De woonwijk in de kom van Kinderdijk staat soms blank. Tegelijk is sprake van verdroging. De Overwaard heeft een probleem met dijken die verdrogen. De scheuren zijn al zichtbaar.

Groen moet je doen
Hoe kunnen we het tij keren? Het is simpel, zegt Richard Slagboom van Arvalis Natuur & Landschap en docent Aardrijkskunde. ‘Je moet klein beginnen. Met je eigen tuin bijvoorbeeld. Zorg voor groen. Een stuk gras, boompjes, inheemse kruiden en een vijver bijvoorbeeld. Leg een groen dak op je schuur. Zo houd je water vast. En dat is nodig.
‘Het samen doen is nog leuker. Met je buurt, je gemeente of je waterschap. Het waterschap heeft daar aardig wat geld voor beschikbaar.
‘In Nieuw-Lekkerland is zo een stuk braakliggend grond omgetoverd in een gebiedje met natuurvriendelijke oevers, poelen, planten en bomen. Het belangrijkste: je kunt daar water vasthouden in droge periodes. Dat kan ook in Kinderdijk. Zoek stukjes groen waar je een wadi aan kunt leggen. Op het De Joode-terrein bijvoorbeeld.’

Wat is een wadi?
Wadi is het Arabisch woord voor dal. Nederland gebruikt het als Water Afvoer Drainage Infiltratie. Het is een buffer- en infiltratievoorziening voor water. Als het hard regent, vang je er hemelwater mee op dat normaal in het riool verdwijnt. Bij droogte kun je het weer teruggeven aan de omgeving via het grondwater, of door besproeiing van de omgeving.

Hoe kunnen inwoners van Kinderdijk omgaan met het veranderende klimaat? De deelnemers aan de sessies komen met een aantal ideeën.

Leg groene daken aan. Een groen dak koelt en houdt water vast. De gemeente Molenwaard heeft er een subsidiepot voor. De vraag is of iedereen zelfs met subsidie een groen dak kan betalen. Daarom: doe het samen. In IJsselstein doen ze het al. Daar helpen ze elkaar om daken te vergroenen. ‘We kunnen een energie-coöperatie opzetten. Door gezamenlijk in te kopen, maak je het betaalbaarder.’

Leg zonnepanelen aan. Ook hier weer: doe het samen. Ze kunnen op woningen, maar ook het dak van de tribune van De Zwerver is een ideale plek. En wat te denken van de daken van IHC? De stroom die daar wordt opgewekt, is dan (deels) voor het dorp. Dat scheelt elke inwoner geld op de energierekening.

Een warmtepomp voor het dorp. Dat kan zelfs in Schanspolder. Je kunt er weliswaar geen put slaan, maar je kunt er wel gebruik maken van water van de rivier. Het kan ook bij de molens, waar water uit de boezem gebruikt kan worden.

Waterdoorlatende tegels. Wil je tegels in je tuin? Denk dan aan waterdoorlatende tegels.

Maak gebruik van wat er al is. De sloot achter de eretribune van De Zwerver is nu een meter breed. Kan die niet drie meter breed worden? De ruimte is er. Het zou een ideale plek voor regenwateropvang zijn.

Zorg voor meer groen in de openbare ruimte. Neem de speeltuin. Daar stond vroeger een heg omheen. Nu is dat een hek, want niemand wilde de heg snoeien. Waarom geen heg om het hek? Tijdens de sessies meldden zich vier vrijwilligers om te komen snoeien. Een heg zorgt voor verkoeling en biedt een schuil- en nestelplaats voor vogels en insecten. ‘Vroeger hadden we veel meer mussen dan nu.’

Pak het probleem bij de kop. Is er sprake van wateroverlast en tegelijk droogte: leg wadi’s aan of vang water op onder het kunstgrasveld van De Zwerver. Zijn er te veel ganzen en rode rivierkreeften die een bedreiging zijn voor de oevers? Zet ze op de menukaart van een restaurant.

Doe het samen. Het dorpsinitiatief in IJsselstein laat zien dat het succes kan hebben. Wat in Kinderdijk gebeurt met de speeltuin, gebeurt daar in heel het dorp. Bekijk samen de mogelijkheden van duurzame energie. Gebruik het huidige gasnet voor waterstof. Leg groene daken en zonnepanelen aan en zorg voor een of meerdere wadi’s. De kracht van samendoen: het wordt betaalbaar. ‘Laten we gaan autodelen. En samen gereedschap of steigers aanschaffen. Iedereen is geneigd om alles zelf te kopen. Waarom?’

Alles in één op het De Joode-terrein
Het lijkt haast te mooi om waar te zijn, maar er lonkt een concreet project waar Kinderdijk direct mee aan de slag kan om wensen te vervullen: het De Joode-terrein. Nu nog parkeerplek voor medewerkers van Werelderfgoed, binnenkort (deels) terrein voor het dorp. Hoe zouden we dat willen inrichten?

Er kan een honden uitlaatterrein komen, maar ook meer biodiversiteit door een deel om te vormen tot park met een pluktuin. Ook een strandje behoort tot de mogelijkheden. De gebouwen op het terrein kunnen gebruikt worden als caravanstalling en op de daken kunnen zonnepanelen voor het dorp.

Het De Joode-terrein lijkt ook een geschikte plek voor een wadi. Zware regenbuien kun je daar opvangen en later teruggeven aan het dorp. Voor het besproeien van de speeltuin, bijvoorbeeld. Met de wadi kun je ook de geschiedenis laten terugkomen. Vroeger was op het terrein een balkengat, een plek waar hout werd gewaterd. De wadi kan zo gemaakt worden dat het lijkt op een balkengat.

Het De Joode-terrein kan kortom een ontmoetingsplek van heel het dorp worden, met duurzame oplossingen voor milieuproblemen, waar de geschiedenis terugkomt en dat alle inwoners van het dorp samen opzetten en beheren.